Ga naar inhoud
Johan de Witt
Menu
  • Over Johandewitt.nl
    • ANBI
  • Podcasts
    • Johan de Witt en het Rampjaar
    • De grand tour van Johan en Cornelis de Witt
    • Jaap over Johan
    • Kwadratuur van de cirkel
    • Nederlandse gezantenwoningen in Parijs
    • Vaderland en patriotten
    • Werken aan De Witt
    • Hoe klonk Johan de Witt?
    • Johan de Witt en het Rampjaar bij Golfbreker Radio
  • Personen
    • Rond Johan de Witt
    • Rond prins Willem II
    • Rond Cornelis Musch
  • Kaarten
  • Literatuur
    • Literatuur rond Johan de Witt
    • Literatuur rond prins Willem II
    • Literatuur rond Cornelis Musch
    • Literatuur rond graaf Willem Frederik
  • Database
  • Links
  • Minuten Johan de Witt
    • Minuten van de uitgaande brieven van Johan de Witt januari t/m juni 1672
    • Minuten van de uitgaande brieven van Johan de Witt aan Cornelis de Witt januari t/m juni 1672
    • Minuten van de uitgaande brieven van Johan de Witt aan Hiëronymus van Beverningk april t/m juni 1672
  • Interviews
  • Recensies
Menu

‘Afgelopen week 375 doden in Amsterdam’

Gepubliceerd op 1 augustus 20213 augustus 2021 door JMvT
Aantal doden weergegeven op de Dam. Jan Lingelbach. Beeldbank, Amsterdam

In 1663 brak in Amsterdam de pest uit. Hoe de dodelijke ziekte de Republiek bereikte is niet met zekerheid te zeggen, maar vermoedelijk hebben ratten van een schip dat lange tijd in de Levant had vertoefd, de pest via het besmette Smyrna of Algiers naar de stad gebracht. [1] Amsterdam was een knooppunt van handel, niet alleen internationaal, maar ook voor het achterland, en de ziekte zou zich als een olievlek over de rest van de Republiek verspreiden.
                De pest woedde in de zeventiende eeuw op vele plekken in Europa. De ziekte werd soms verward met de pokken, varola major of variola minor, die tegelijkertijd heerste.

Pieter de Graeff en zijn vrouw Jacoba Bicker, geschilderd door Caspar Netscher, 1663

Johan de Witt, wiens schoonfamilie een Amsterdamse achtergrond had, maakte zich zorgen om zijn zwager, Pieter de Graeff (1638-1707), zoon van Cornelis de Graeff, heer van Zuidpolsbroek en getrouwd met Jacoba Bicker (1640-1695), jongere zus van Johans echtgenote Wendela Bicker (1635-1668). In een brief van 20 oktober 1663, waarin Johan eerst uitvoerig een financiële kwestie behandelt, schrijft hij aan zijn zwager:

Wij verlangen te mogen vernemen of uw echtgenote, onze waarde zuster, haar tweede pokjes ook al zo gemakkelijk draagt als de eerste. We zullen voorts gaarne eens met een letterken [=briefje] van de dispositie [=gesteldheid] van de vrunden [=vrienden] geadverteerd zijn [=geïnformeerd worden] aangezien wij alhier bericht worden dat de ziekte aldaar al vrij wat begint te grasseren [=heersen]. [2]

Blijkbaar wist De Witt niet of zijn schoonzuster dan wel aan de pest of aan de pokjes te prooi was gevallen; het lijkt aannemelijk dat ze voor de tweede keer de mildere variant van de pokken onder de leden had. [3] De Graeff antwoordt aan De Witt, na hem uitvoerig bedankt te hebben voor de financiële hulp:

(…) gisteren met mijn vader, moeder, huisvrouw en dochter uit de Wijk hier gekomen met de bedoeling om aanstaande woensdag weer naar Soestdijk te vertrekken, om daar enige tijd te verblijven. Mijn huisvrouw is gezond, God zij geloofd, en ik hoop dat ze het net zo goed verdraagt als vorig jaar (…) [4]

De Graeff beschrijft voorts de situatie in Amsterdam:

Hier zijn verleden week 375 doden geweest, de week ervoor 301 (gisteren acht dagen geleden) en gisteren veertien dagen terug meen ik 222 doden, welk getal schielijk vermeerderd is, hoewel er nog maar weinig lieden van aanzien gestorven zijn. Onder die wel, de heer Jan Ansloo [5], met zijn huisvrouw, die ervan beschuldigd was geweest een kind gekocht te hebben. De ziekte, zegt men, gaat door de hele stad, hoewel Kattenburg[6], waar de ziekte zich naar het schijnt het eerst openbaarde, wel het meest werd getroffen. Al onze vrienden – voor zover ik gehoord heb – zijn nog goed te pas.
                Mijn vader, moeder en lieve huisvrouw laten u, onze waarde zuster en gehele familie zeer groeten.

Pieter de Graeff, 23 oktober 1663

375 doden in een week! In Amsterdam! Wat zou Pieter de Graeff van de huidige besmettingscijfers vinden? [7]

Kattenburg, Amsterdam

Jean-Marc van Tol, 1 augustus 2021

Noten

[1] Noordegraaf, L. en Valk, G. De Gave Gods. De pest in Holland vanaf de late Middeleeuwen. Amsterdam 1996, 45.
[2] Nationaal Archief, Archief Johan de Witt, 3.01.17, 12_0452
[3] De ‘pokjes’ moeten niet onderschat worden omdat ze soms ook tot de dood leidden, zoals bij prins Willem II van Oranje in 1650 en diens vrouw prinses royaal Mary Stuart in 1661. Blijkbaar had Jacoba Bicker een eerdere aanval overleefd.
[4] Nationaal Archief, Archief Johan de Witt, 3.01.17, 2534_0016.
[5] Jan Anslo (II), 1635-1663), gehuwd met Margaretha Bas (1641-1663). Begraven op 20 oktober 1663. Bron: https://research.frick.org/montias/details/113/page:2 Over het gerucht rond het kopen van een kind is mij niets bekend, maar De Graeff noemt het waarschijnlijk, suggererend dat de ziekte hen als straf van God getroffen heeft.
[6] Kattenburg is het havengebied op het meest westelijk van de drie Oostelijke Eilanden in Amsterdam.
[7] Aantal coronabesmettingen in Amsterdam, week 29, 29 juli 2021: 3130. Aantal doden op 29 juli (voor heel Nederland): 3.

Recente berichten

  • Een snood plannetje van Johan de Witt (6 juli 1666)
  • Michiel de Ruyter condoleert Johan de Witt
  • Presentatie bloemlezing Johan de Witt en het Rampjaar: 9 april, Nationaal Archief Den Haag
  • De Witts brieven aan Maria van Berckel ‘Vrouwekracht’
  • Brand in El Escorial
  • Op de radio over Johan de Witt en het Rampjaar
  • Nepnieuws en desinformatie in Rampjaar 1672
  • De zwager van De Witt
  • Concurrentie in het postsysteem
  • Leuren met lichamen. De begrafenissen van Willem Boreel en Jacoba Carel

Archieven

  • juni 2022
  • april 2022
  • maart 2022
  • februari 2022
  • januari 2022
  • december 2021
  • november 2021
  • augustus 2021
  • juli 2021
  • mei 2021
  • februari 2021
  • januari 2021
  • december 2020
  • november 2020
  • oktober 2020
  • september 2020
  • augustus 2020
  • juli 2020
  • juni 2020
  • mei 2020
  • april 2020
  • maart 2020
  • februari 2020
  • januari 2020
  • december 2019
  • oktober 2019
  • september 2019
  • augustus 2019
  • juni 2019
  • april 2019
  • februari 2019
  • december 2018
  • augustus 2018
  • juli 2018
  • juni 2018
  • mei 2018
  • april 2018
  • maart 2018

Categorieën

  • Achtergronden bij boek Musch
  • Brieven
  • Geen categorie
  • hfdst_00_voorwoord
  • hfdst_01
  • hfdst_02
  • hfdst_03
  • hfdst_04
  • hfdst_05
  • hfdst_18
  • hfdts_88_naschrift
  • Hoofdstukken
  • Nieuws
  • Personen